Tüketici Hakları Nelerdir, Nasıl Aranır?

İnsan, her canlı gibi doğası gereği bir tüketicidir. Tüketeceği malzemeleri çok az bir kısmını kendisi üretmekte veya yapmakta çok büyük bir bölümünü ise diğer insanlardan temin etmektedir. Eskiden ihtiyaçlar takas yöntemiyle temin edilirken paranın icadıyla günümüzdeki alışveriş yöntemi ortaya çıkmıştır. Zamanla artan alışveriş hacmi alıcı-satıcı arasında birçok anlaşmazlığı beraberinde getirmiştir. Bu durum alışverişin yasalarla düzenlenmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu yazımızda yasalarla güvence altına alınan Tüketici Haklarını anlatacağız ve “ Tüketici hakları nelerdir, nasıl aranır?” sorusuna cevap vereceğiz.Alışverişte zarar gören taraf çoğunlukla tüketici olmaktadır. Tüketiciyi korumak maksadıyla 1985 tarihinde Birleşmiş Milletler Evrensel Tüketici Hakları Bildirgesi yayınlanmıştır. Ülkemizde de kabul edilen bu bildirgeye göre 9 tane temel ve evrensel tüketici hakkı bulunmaktadır.Bunlar şöyledir:1) Temel İhtiyaçların Karşılanması Hakkı: Barınma, ısınma, aydınlanma, içecek ve kullanacak su bulma, haberleşme, ulaşım tüketicilerin en temel ihtiyaçlarıdır. Her tüketici, bu temel ihtiyaçların karşılanmasını talep etme hakkına sahiptir.2) Sağlık ve Güvenlik Hakkı: Satışa sunulan her türlü mal ve hizmetin insan hayatı ve sağlığı açısından kullanıcısına zarar vermeyecek durumda olması zorunludur.3) Bilgi Edinme Hakkı: Tüketicinin ürün ve hizmeti satın alırken doğru karar verebilmesinin sağlanması için tüketicinin gerekli bilgilere ulaşabilmesi ve zararlı, yanıltıcı reklamdan, etiketten, ambalajdan korunmasıdır.4) Eğitilme Hakkı: Tüketicinin kendi hak ve menfaatlerini koruyabilmesi, tüketici bilincine sahip olması için eğitim kurumlarında eğitilmesidir.5) Zararların Giderilmesi Hakkı: Tüketicinin satın aldığı mal veya hizmetten dolayı uğradığı zararın giderilmesi, o mal veya hizmetin tekrar tüketiciye ulaştırılmasıdır.6) Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı: Sağlık şartlarına uygun bir çevrenin oluşmasında doğal kaynakların doğru kullanımı ile çevrenin korunması, temiz ve sağlıklı bir şekilde sonraki nesillere bırakılmasıdır.7) Ekonomik Çıkarların Korunması Hakkı: Tüketiciye karşılaştırma imkânı verecek çeşitte mal ve hizmetin en uygun fiyattan sunulması, satıştan sonra da her türlü teknik destek ve servisin tüketiciye ulaştırılmasıdır.8) Seçme Hakkı: Tüketicilerin istedikleri çeşitli ürün ve hizmetlere istedikleri zaman ulaşabilmeleri hakkıdır. Devlet, rekabetin tam olarak işlemediği pazarlarda aksaklıların giderilmesi için yapacağı düzenlemeler ile uygun kalite ve fiyatlarda mal ve hizmetlerin tüketicilere ulaşmasını temin etmelidir.9) Temsil Edilme, Örgütlenme, Sesini Duyurma Hakkı: Yukarıda sayılan hakların elde edilmesi, kullanılabilmesi, tüketicilerin haklarını koruyabilmeleri, zararlarının karşılanması için bir araya gelerek güç birliği oluşturmaları, hükümetlerin ekonomik ve siyasi politikaların da dikkate alınma ve kamu kurumlarında temsil edilebilmesidir.

KUSURLU MAL ALANLARIN HAKLARI NELERDİR?

Alışverişlerinizde:•Satın aldığınız ürünlerde belirli standartları bekleme hakkına sahipsiniz.•Aldığınız malda hiçbir ayıp bulunmamalıdır.•Ambalajında, kılavuzunda ya da reklamlarında belirtilen veya satıcının vaat ettiği özellikler bulunmalıdır.•Bir malı satın alırken sözleşme yapmadıysanız, satıcı ile olan her türlü konuşmanız sözleşme sayılır.Bir malı aldıktan sonra:Malın ayıplı olduğunu fark ederseniz satın aldığınız tarihten itibaren 15 gün içinde şunlardan birini yapma hakkına sahipsiniz:•Ayıplı malın değiştirilmesini,•Ödediğiniz bedelin iadesini,•Ayıptan kaynaklanan değer kaybının bedelden indirilmesini,•Ücretsiz olarak tamirini talep edebilirsiniz.• Eğer malın ayıbı gizli ise veya hile ile gizlenmişse, hakkınız 2 yıldır. * Ayıplı bir maldan dolayı maddi veya manevi bir zarara uğramışsanız satıcı, üretici veya ithalatçı zararınızı karşılamak zorundadır.* Size zorluk çıkaran satıcıya, Hakem Heyetine başvuracağınızı söylemeniz işinizi kolaylaştıracaktır.* Haklı olduğunuza inanıyorsanız hakkınızı aramaktan vazgeçmeyin. Hakkınızı aramazsanız sadece siz zarar görmekle kalmazsınız, aynı zamanda tüketiciye saygılı olmayan satıcıyı da ödüllendirmiş olursunuz.Bu hakları kullanmada süre var mıdır?Tüketici, malın tesliminden itibaren on beş gün içine aldığı malı kontrol etmelidir ve ayıp varsa satıcıya bildirmelidir. Eğer ayıp gizli ise ve birkaç ay sonra ortaya çıkmışsa, en geç 2 yıl içinde aynı hakları kullanabilir.

Bu hakları kime karşı kullanabilir?

Satıcı, bayi, acente, imalatçı, ithalatçı, üreticilerden herhangi birisine karşı bu haklar kullanılabilir.Muhatapları bu hakları yerine getirmezlerse tüketici ne yapmalıdır?Bu isteklerinin yerine getirilmesi için “Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri” ne gidebilir. Bu heyetler, her valilik ve kaymakamlık bünyesinde bulunmaktadır. Yalnızca bir dilekçe ve aldığı malın faturası ya da fişi ile başvurabilir. İşlemler için masraf alınmaz. Bu heyetin verdiği karar bağlayıcı değildir. Tüketici verilen karardan memnun olmazsa mahkemeye başvurabilir.Taksitli satışlarda tüketicilerin hakları nelerdir?Tüketiciye, yapılan sözleşmenin örneği verilmelidir. Malın peşin satış fiyatı, toplam borç miktarı, ödeme tarihleri gibi bilgilerin verilmesi gerekir. Tüketici, borçlarının tamamını ya da bir kısmını vadesinden önce ödeyebilir. Erken ödeme durumunda, eklenen faiz miktarında indirim yapılmak zorundadır.Kapıdan satışlarda tüketicilerin hakları nelerdir?Kapıdan satışlarda, satıcının tüketiciye “cayma bildirim belgesi” vermesi gerekir. Bu belge, tüketicinin 7 gün içinde hiçbir gerekçe göstermeksizin malı geri verebileceğine ve ödediği parayı geri alabileceğine ilişkin bir taahhüttür. Tüketici kararını değiştirirse 7 gün içinde malı vererek ödediği parayı geri alabilir.Garanti belgeli satışlarda tüketicilerin hakları nelerdir?Garantili satışlarda, satıcı garanti belgesini doldurarak tüketiciye vermek zorundadır. Garanti belgesi, malda çıkan herhangi bir arızanın, servisine ya da satıcısına bildirilmesi durumunda hiçbir ücret ödemeden arızanın tamirini, bu mümkün değilse malın değiştirilmesini sağlar.Garanti süresi 1 yıldan az olamaz, ancak daha uzun bir süre olabilir. Malda ayıp çıkması halinde tüketici, isterse ayıplı mallara ilişkin haklarını, dilerse garanti belgesinden doğan haklarını kullanabilir.

“TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN” a GÖRE TÜKETİCİLERİN HAKLARINI KORUYAN KURULUŞLAR

Uyarı: Kanunda sözü edilen bakanlık “Sanayi ve Ticaret Bakanlığı” dır.

TÜKETİCİ KONSEYİ

Madde 21; Tüketicinin sorunlarını, ihtiyaçlarının ve çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli tedbirleri araştırmak, sorunların tüketici lehine çözülmesi için alınacak tedbirlerle, bu Kanun’ un uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri ilgili mercilere iletmek amacıyla, Bakanlığın koordinatörlüğünde bir “Tüketici Konseyi” kurulur. 

TÜKETİCİ SORUNLARI HAKEM HEYETİ

 Madde 22; Bakanlık, il ve ilçe merkezlerinde, tüketiciler ile satıcılar arasında çıkan uyuşmazlıklara çözüm bulmak amacıyla belediyelerle koordineli olarak, en az bir “Tüketici Sorunları Hakem Heyeti” oluşturmakla görevlidir.Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri’ nin vereceği kararlar, Tüketici Mahkemeleri’ nde delil olarak ileri sürülebilir. Uyuşmazlık konusu mal veya hizmet bedelinin, o dönem için tespit edilen bedeli geçmemesi durumunda, bu heyetlerce verilmiş bir karar olmaksızın Tüketici Mahkemeleri’ ne başvurulamaz.25. maddede cezai yaptırıma bağlanmış hususlara ilişkin uyuşmazlıklar, Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri’ nin görev ve yetkileri kapsamının dışındadır.